Senedi İttifak’a Giden Süreç

Senedi İttifak, Osmanlı Devleti’nde 1808 yılında ayanlar ile merkez bürokrasi arasında imzalanan belgedir. Bu belge 1214 yılında Avrupa’da baronlar ile kral arasında imzalanan Magna Carta‘ya benzetilir. Senedi İttifak, Osmanlı’nın Magna Carta’sı olarak anılmaktadır.

Osmanlı Devleti içerisinde 16. yüzyıldan itibaren devlet ile taşradaki iletişimi sağlayan Ayan denilen kişiler ortaya çıkmıştır. Zaman içerisinde Ayanlar bulundukları bölgelerdeki güçlerini ve otoritelerini genişletmişlerdir. 18. yüzyıla gelindiğinde ise artık bu ayanlar birer hanedan konumuna gelmişlerdir. Bu sebepten dolayı devlet sosyal ve ekonomik sıkıntılar yaşamıştır. Ayrıca devlet taşraya söz geçiremez hale gelmiştir ve mecburen ayanları kabul etmek zorunda kalmıştır.

3. Selim döneminde gerçekleşen Kabakçı Mustafa İsyanı ile beraber 3. Selim tahttan indirilmiştir ve Nizam-ı Cedit dönemi son bulmuştur. Rusçuk Ayanı Alemdar Mustafa Paşa, 3. Selim’i tekrar tahta çıkarmak için İstanbul üzerine hareket etmiştir. Ancak bu durumu haber alan 4. Mustafa, 3. Selim’i öldürtmüştür. Alemdar Mustafa Paşa başkente geldiğinde 3. Selim öldüğü için onun yerine 2. Mahmud’u tahta geçirmiş ve kendisini de sadrazam olmuştur.

Senedi İttifak

Sadrazam olan Alemdar Mustafa Paşa taşradaki düzenin sağlanması için ayanlar ile devletin görüşmesini ve iş birliği yapması gerektiğinin farkındaydı. Bu sebepten dolayı ülke genelindeki tüm ayanları görüşmek için İstanbul’a davet etti. Tüm ayanların katılmadığı bu görüşmeler sonucunda ayanlar ile Osmanlı merkez bürokrasisi arasında 29 Eylül 1808’de Senedi İttifak imzalanmıştır. Bu sözleşmede ayanlara birtakım haklar verilmiştir. İçerik olarak ayrıntıya girmeyeceğiz ancak 7 şart ve 1 sonuç bölümünden oluşmaktadır. Bu sözleşme devletin taşrada bozulan düzenini yeniden tahsis etme amacıyla yapılmıştır. Dolayısıyla içeriği de genellikle bu amaçlar çerçevesinde düzenlenmiştir.

Üzerinde anlaşılan bu belge 2. Mahmud tarafından da onaylanmıştır ve uygulamaya koyulmuştur. Sözleşmeden kısa bir süre sonra Sadrazam Alemdar Mustafa Paşa yeniçeri isyanı sırasında öldürülmüştür. Alemdar Mustafa Paşa’nın ölümünden sonra Senedi İttifak çok fazla uygulanmamıştır ve geçerliliğini yitirmiştir. Senedi İttifak her ne kadar uygulanmamış olsa da padişahın yetkileri kısıtlanmış ve mutlak otoritesi darbe almıştır. Bu açıdan Osmanlı Devleti tarihi açısından önemli bir yere sahiptir.